Karadağ, Avrupa Birliği (AB) Batı Balkanlar Büyüme Planı kapsamındaki Reform ve Büyüme Aracı’ndan azami 29,5 milyon avro alabilecekken, reform gündemindeki bazı yükümlülükleri zamanında yerine getirememesi nedeniyle bu miktardan 11,5 milyon avro daha az alacak. Böylece ülke, Şubat ayı sonuna kadar tamamlanan reform adımları doğrultusunda sadece 18 milyon avro destek alacak.
Bu gelişme, Karadağ Hükümeti’nin 13 Mart 2025 tarihinde kabul ettiği ve Avrupa İşleri Bakanlığı’nın (MEP) bir gün sonra Avrupa Komisyonu’na sunduğu “AB Reform ve Büyüme Aracı 2024-2027 Reform Gündeminin Uygulanmasına İlişkin Birinci Yarı Yıllık Rapor”ta açıklandı.
Kısmen Yerine Getirilen Reformlar ve Etkileri
Raporda, Reform Gündemi’ndeki 14 yükümlülüğün 10’unun tamamen, 4’ünün ise kısmen yerine getirildiği ifade edildi. Kısmen tamamlanan yükümlülükler arasında, AB vize politikasına uyum sağlamak amacıyla her yıl en az bir ülkeye vize muafiyeti sağlanması da bulunuyor.
Avrupa Komisyonu’nun belirttiğine göre, destek miktarının tamamına ulaşmak için 14 reform adımının hepsinin eksiksiz biçimde yerine getirilmesi gerekiyor. Buna göre, Karadağ’ın alabileceği maksimum 29,5 milyon avroluk destek, yerine getirilmeyen reform adımları nedeniyle 18 milyon avroya düşürüldü. Ön finansman oranı da bu orantıya göre yüzde 7 azaltıldı.
Ancak AB Tüzüğü 2024/1449’un 21. maddesi gereğince, kısmen yerine getirilen reform adımlarının sonuçlarının, raporlama döneminin sona ermesinden sonraki 24 ay içinde elde edilmesi halinde bu reformlara ilişkin fonların tahsisinde değişiklik olmayabilir. Bu da, ilgili adımlar bu yılın ortasında tamamlanırsa kalan fonların da alınabileceği anlamına geliyor.
Reform Gündemi ve Öncelikli Alanlar
Karadağ Hükümeti, Reform Gündemi’ni 26 Eylül 2024 tarihinde kabul etti. Gündem, dört ana öncelikli sektöre (İş Ortamı ve Özel Sektör Gelişimi, Dijital ve Enerji/Yeşil Geçiş, İnsan Sermayesi Gelişimi, Hukukun Üstünlüğü ve Temel Haklar) ve bu başlıklar altında toplam 14 alt sektöre bölünmüş 32 reform tedbiri içeriyor.
Reformların başarılı şekilde uygulanması, Batı Balkanlar için öngörülen 6 milyar avroluk AB Büyüme Planı’ndan Karadağ’ın faydalanabilmesi açısından büyük önem taşıyor. Bu plan kapsamında Karadağ’a toplam 383,5 milyon avroluk destek sağlanması öngörülüyor. Bunun 110 milyon avrosu geri ödemesiz yardım, 273,5 milyon avrosu ise düşük faizli kredi niteliğinde.
Avrupa Komisyonu, söz konusu tutarın yüzde 7’sini ön finansman olarak tahsis ederken, geri kalan kısmı her altı ayda bir reformların uygulanma durumuna göre değerlendirmeyi planlıyor.
Kısmen Tamamlanan Reform Adımları
MEP tarafından yapılan açıklamaya göre, kısmen tamamlanan dört adım arasında şunlar yer alıyor:
- Elektrik entegrasyon paketinin Enerji Topluluğu gerekliliklerine uygun şekilde uygulanması,
- Elektrik arz fiyatlarının belirlenmesinde kamu müdahalesinin azaltılması,
- 2019/944 sayılı Direktif’e uygun enerji performans belgelerinin verilmesinin sağlanması,
- Karadağ Mekansal Planı’nın kabul süreci.
Bu adımlarla ilgili gecikmelerin, hem teknik gerekçeler hem de Avrupa Komisyonu’nun ilgili birimleriyle koordinasyon gerektiren hukuki çözümler nedeniyle yaşandığı belirtiliyor. Ayrıca, vize politikası konusundaki uyum süreci de ekonomik etkiler ve siyasi diyalog gerekliliği nedeniyle tamamlanamamış durumda.
Tamamlanan Reformlar
Şubat ayı sonuna kadar yerine getirilen reformlar arasında dikkat çeken bazı gelişmeler şunlar:
- Yüksek Mahkeme Başkanı’nın atanması,
- Devlete ve belediyelere ait şirketlerin sicilinin oluşturulması,
- Proje bazlı verilerin e-ihale sistemine entegrasyonu,
- Müfettişler için yıllık mal varlığı ve çıkar çatışması beyan zorunluluğu getirilmesi,
- Yenilenebilir Enerji Direktifi’ne uygun yasal düzenlemelerin çıkarılması,
- 2025-2029 Ulusal Geniş Bant Altyapı Geliştirme Planı’nın ve 2025-2027 Dijital Hizmetler Planı’nın kabul edilmesi,
- Bilgi Güvenliği Kanunu’nun ve Aile İçi Şiddet Talimatnamesi’nin kabulü.
Yeni Müzakere Hedefleri
Avrupa İşleri Bakanı Maida Gorčević, Parlamento Avrupa Entegrasyonu Komitesi’ndeki açıklamasında, 2025 yılı sonuna kadar en az altı müzakere başlığının dahili olarak kapatılmasının hedeflendiğini ifade etti. Bu başlıklar şu şekilde sıralandı:
- Şirket Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi (Bölüm 3),
- Sermayenin Serbest Dolaşımı (Bölüm 4),
- Kamu İhaleleri (Bölüm 5),
- Ticaret Hukuku (Bölüm 6),
- Tarım ve Kırsal Kalkınma (Bölüm 11),
- Balıkçılık (Bölüm 13).
Gorčević ayrıca, Yabancı, Güvenlik ve Savunma Politikası (Bölüm 31) başlığının da içsel olarak hazır olduğunu ancak Hırvatistan ile bazı ikili sorunlar nedeniyle bu faslın kapanmasının bekletildiğini belirtti.
Enerji Alanında Yeni Proje Finansmanları
AB Büyüme Planı çerçevesinde Karadağ’a tahsis edilen ilk dilimin yarısı bütçe desteği olarak kullanılacakken, kalan yarısı Batı Balkanlar Yatırım Çerçevesi (WBIF) mekanizmasıyla yürütülecek altyapı projelerine ayrıldı. Avrupa Komisyonu, enerji alanında üç projenin finansmanını onayladı:
- 110 kV Herceg Novi–Vilusi iletim hattının inşası, Vilusi ve Herceg Novi trafo merkezlerinin yeniden yapılandırılması ve genişletilmesi,
- CEDIS Akıllı Dijitalizasyon Projesi – Faz I,
- TS 400/110 kV Brezna – Faz II projesi.
Bu projelerin toplam maliyeti 79,87 milyon avro olup, 14,67 milyon avrosu AB Büyüme Planı fonlarından karşılanacak.
Vize Politikası Uyumsuzluğu Devam Ediyor
Reform Raporu’na göre Karadağ’ın vize politikası halen AB ile tam uyumlu değil. Hâlihazırda dokuz ülkenin vatandaşları (Azerbaycan, Bahreyn, Katar, Çin, Kuveyt, Suudi Arabistan, Türkiye, Belarus ve Rusya) Karadağ’a vizesiz giriş yapabiliyor. Ayrıca, Şubat 2025’te Mısır, Ermenistan, Kazakistan, Özbekistan ve BAE vatandaşlarına da geçici olarak vize muafiyeti getirildi.
Bu durumun, AB’nin vize politikasına uyum sürecinde gecikmelere yol açtığı ve ekonomik gerekçelerle daha geniş bir AB ile diyalog sürecinin yürütüldüğü kaydedildi. Yine de, Vanuatu’nun Şubat ayında vize muafiyeti listesinden çıkarılması, olumlu bir adım olarak değerlendiriliyor.
Kaynak: vijesti – 27.04.2025
