Karadağ-Türkiye İlişkileri: Çok Yönlü İşbirliği ve Stratejik Ortaklık

Karadağ ve Türkiye, tarihsel bağları, ortak kültürel mirası ve stratejik çıkarları temelinde güçlü bir ilişki geliştirmiştir. 2006 yılında Karadağ’ın bağımsızlığını tanıyan ilk ülkelerden biri olan Türkiye, bu genç Balkan ülkesinin bölgesel istikrarına ve Avrupa-Atlantik entegrasyonuna destek veren kilit bir ortak konumundadır. 2024 itibarıyla, iki ülke arasındaki ilişkiler siyasi, ekonomik, ticari, askeri, turizm ve kültürel alanlarda derinleşerek devam etmektedir.

Bu rehber niteliğindeki yazıda, Karadağ-Türkiye ilişkilerini ticaret, ekonomi, siyaset, askeri işbirliği, turizm, Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) faaliyetleri ve diaspora bağları çerçevesinde detaylı bir şekilde ele alacağız.

Siyasi İlişkiler

Türkiye, Karadağ’ın bağımsızlığını 12 Haziran 2006 tarihinde tanıyarak (7. ülke) diplomatik ilişkileri 3 Temmuz 2006’da başlatmıştır. İki ülke, Akdeniz Birliği, Avrupa Konseyi ve NATO’nun tam üyeleri olarak ortak uluslararası platformlarda yer almaktadır. Türkiye, Karadağ’ı Balkanlar’da barış ve istikrara katkı sağlayan dost bir ülke olarak görmekte ve bu doğrultuda ilişkilerini mükemmel düzeyde değerlendirmektedir.

Üst Düzey Ziyaretler: 2024 yılı, iki ülke arasındaki üst düzey temasların yoğunlaştığı bir yıl olmuştur. Aralık 2024’te Karadağ Cumhurbaşkanı Jakov Milatović’in Türkiye’ye gerçekleştirdiği ziyaret, ilişkilerin zirve noktalarından biri olarak kabul edilmiştir. Bu ziyarette, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Milatović, Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey kurulması kararını almış ve bölgesel istikrar ile ekonomik işbirliği konularını ele almıştır. Ayrıca, 2023 yılında Dışişleri Bakanı Hakan Fidan’ın Karadağ ziyareti sırasında Karadağ Türk Ticaret Odası’nın açılışı gerçekleştirilmiş, bu da ekonomik ve siyasi bağların güçlendirilmesine yönelik önemli bir adım olmuştur.

Avrupa Birliği ve NATO Desteği: Türkiye, Karadağ’ın Avrupa Birliği (AB) üyelik sürecini ve NATO entegrasyonunu güçlü bir şekilde desteklemektedir. Karadağ’ın 2017’de NATO üyesi olması sürecinde Türkiye’nin sağladığı destek, iki ülke arasındaki askeri ve siyasi işbirliğinin temel taşlarından biridir. Ancak, 2024’te AB’nin Karadağ’dan Türkiye dahil bazı ülkelere vize rejimi uygulaması talebi, ilişkilerde bir tartışma konusu yaratmıştır. Karadağ, AB’nin Reform ve Büyüme Tesisi fonlarına erişim için vize politikalarını AB ile uyumlu hale getirme taahhüdünde bulunmuş, ancak bu durum Türkiye ile vizesiz seyahat anlaşmasını etkilememiştir.

Ticaret ve Ekonomik İlişkiler

Karadağ ve Türkiye arasındaki ekonomik ilişkiler, son yıllarda önemli bir ivme kazanmıştır. İki ülke arasında 2008’de imzalanan ve 2010’da yürürlüğe giren Serbest Ticaret Anlaşması (STA), ticaret hacminin artmasında kritik bir rol oynamıştır. 2019’da STA’nın hizmet ticaretini kapsayacak şekilde genişletilmesi ve tarım tavizlerinin iyileştirilmesi, ekonomik ilişkileri daha da güçlendirmiştir.

Ticaret Hacmi: 2022 yılında ikili ticaret hacmi %50 artarak 204 milyon ABD Doları’na ulaşmıştır. 2023 verilerine göre, bu hacim 250 milyon avroya yükselmiş ve 2024’te bu seviyenin korunduğu tahmin edilmektedir. Türkiye’nin Karadağ’a ihracatı 2022’de %52,8 artışla 168,9 milyon dolar seviyesine ulaşmış, 2023’te ise bu trend devam etmiştir. Karadağ’ın ihracatı ise daha sınırlı kalsa da, alüminyum, elektrik enerjisi ve ağaç gibi ürünler öne çıkmaktadır.

Yatırımlar: Türkiye, Karadağ’daki en büyük yabancı yatırımcılar arasında yer almaktadır. 2023’te Türkiye’den Karadağ’a 38,9 milyon avro doğrudan yabancı yatırım (DYY) gerçekleşmiş, 2024’te ise 91,2 milyon avro yatırım ile Türkiye üçüncü büyük yatırımcı konumuna yükselmiştir. 2006-2021 yılları arasında Türkiye’den toplam 266,4 milyon avro yatırım yapılmıştır. Türk şirketleri, turizm, inşaat, finans ve enerji sektörlerinde faaliyet göstermektedir. Öne çıkan şirketler arasında Turkish Airlines, Ziraat Bankası, Net Holding Montenegro, Zeren Group, Kuzu Grup, Gintaş Grubu ve Global Ports (Bar Limanı Konteynır Terminali) bulunmaktadır. Ayrıca, Doğtaş, Flo, Çilek Mobilya, Beko ve DeFacto gibi markalar franchise modeliyle Karadağ pazarında yer almaktadır.

Karadağ Türk Ticaret Odası (TurkCham): 2023’te kurulan TurkCham, Türk iş insanlarını bir araya getirerek ekonomik ilişkilerin kurumsallaşmasına katkı sağlamaktadır. Eğitim, sağlık ve tarım projeleri, odanın öncelikli alanları arasında yer almaktadır. 2024 itibarıyla Karadağ’da kayıtlı Türk şirketi sayısı 9.500’e ulaşmış, bu da Karadağ’ın Türk yatırımcılar için cazip bir destinasyon haline geldiğini göstermektedir.

Askeri İşbirliği

Türkiye ve Karadağ, NATO üyesi olarak savunma alanında yakın bir işbirliği içindedir. Türkiye, Karadağ’ın 2017’de NATO’ya katılması sürecinde aktif destek sağlamış ve ittifak bünyesinde savunma işbirliğinin geliştirilmesine önem vermiştir. 2024’te iki ülke arasında askeri eğitim, ortak tatbikatlar ve savunma sanayi projelerine yönelik görüşmeler devam etmiştir. Özellikle Türk savunma şirketlerinin Karadağ’a yönelik potansiyel işbirlikleri, ikili ilişkilerin askeri boyutunu güçlendirme hedefindedir.

Türkiye Savunma Bakanlığı belirli dönemlerde Karadağ Ordusu’na askeri teçhizat ve eğitim destekleri vermektedir.

Turizm

Karadağ, doğal güzellikleri ve Adriyatik kıyısındaki turistik destinasyonlarıyla Türk turistler için popüler bir destinasyon haline gelmiştir. Türkiye ile Karadağ arasında 2006’dan beri geçerli olan vizesiz seyahat anlaşması, turizm hareketliliğini artırmıştır. 2024’te yaklaşık 32.000 Türk turist Karadağ’ı ziyaret etmiş, bu da Türkiye’yi Karadağ’ın en önemli turizm pazarlarından biri yapmıştır. Türk Hava Yolları (THY), Podgorica’ya haftada 14, Tivat’a ise 6 uçuş düzenlemekte, Pegasus Havayolları da Karadağ pazarına giriş yapmıştır.

Karadağ’ın turizm sektörü, Türk şirketleri için de önemli bir yatırım alanıdır. Türk müteahhitlik firmaları, 2024 itibarıyla Karadağ’da 500 milyon dolar değerinde 62 projeyi tamamlamıştır. Özellikle altyapı, inşaat ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren firmalar, Karadağ’ın turizm potansiyelini destekleyen projelere imza atmaktadır.

TİKA ve Kültürel Faaliyetler

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA), Karadağ’da 2007’den beri faaliyet göstermektedir ve bugüne kadar 30 milyon doları aşan 500’den fazla proje gerçekleştirmiştir. TİKA, eğitim, sağlık, tarım ve kültürel mirasın korunması gibi alanlarda projeler yürütmektedir. Özellikle Osmanlı döneminden kalan tarihi eserlerin restorasyonu, TİKA’nın Karadağ’daki önemli faaliyetlerinden biridir. Örneğin, Karadağ’daki cami ve köprü gibi Osmanlı mirası yapıların yenilenmesi, kültürel bağların güçlendirilmesine katkı sağlamaktadır.

Yunus Emre Enstitüsü: 2014’te Podgorica’da kurulan Yunus Emre Enstitüsü, 2.500’den fazla Karadağlıya Türkçe öğretmiş ve kültürel etkinliklerle iki ülke arasındaki bağları pekiştirmiştir. 2023’te Karadağ Parlamentosu ile imzalanan işbirliği protokolü, Türkçe öğreniminin yaygınlaştırılmasını hedeflemektedir. Ayrıca, Karadağ’ın Devlet Günü etkinliklerinde Türkiye’nin kültürel katkıları vurgulanmış, bu da iki ülke arasındaki kültürel diyaloğun önemini göstermiştir.

Diasporalar

Karadağ nüfusunun yaklaşık %20’sini oluşturan Boşnaklar, Karadağlı Müslümanlar ve Arnavutlar, Türkiye ile Karadağ arasındaki ilişkilerde önemli bir köprü oluşturmaktadır. Türkiye, Karadağ’daki Müslüman toplulukların haklarının korunmasına destek vermekte ve bu topluluklarla güçlü bağlar kurmaktadır. Karadağ’daki Müslüman nüfus, Osmanlı döneminden kalan tarihi ve kültürel mirasla birleştiğinde, iki ülke arasındaki ilişkilerin özel bir boyutunu oluşturmaktadır.

Türkiye’de ise 150.000’den fazla Karadağ kökenli vatandaş yaşamaktadır. Ayrıca, Karadağ’da ikamet eden 25.000 Türk vatandaşı ve 11.465 yerleşik Türk, iki ülke arasındaki insan hareketliliğinin göstergesidir. Bu diaspora, ekonomik, kültürel ve sosyal bağların güçlenmesine katkı sağlamaktadır.

Karadağ-Türkiye İlişkileri Büyüyerek Derinleştirmektedir.

Karadağ-Türkiye ilişkileri, 2024 itibarıyla siyasi, ekonomik, askeri, turizm ve kültürel alanlarda güçlü bir ivme yakalamıştır. Türkiye’nin Karadağ’a yönelik yatırımları, ticaret hacminin artışı ve TİKA ile Yunus Emre Enstitüsü’nün faaliyetleri, iki ülke arasındaki bağları derinleştirmektedir. Ancak, AB’nin Karadağ’a vize rejimi konusunda baskı yapması, ilişkilerde potansiyel bir zorluk olarak öne çıkmaktadır. Buna rağmen, vizesiz seyahat anlaşmasının devam etmesi ve üst düzey ziyaretlerin sıklığı, iki ülkenin stratejik ortaklığını sürdürme kararlılığını göstermektedir.

Karadağ ve Türkiye, ortak tarih, kültür ve stratejik çıkarlar temelinde çok boyutlu bir işbirliği geliştirmiştir. 2024 verileri, ekonomik ve ticari ilişkilerin rekor seviyelere ulaştığını, turizm ve kültürel bağların güçlendiğini göstermektedir. Gelecekte, Yüksek Düzeyli Stratejik Konsey gibi mekanizmalar ve artan yatırımlar, bu ilişkinin daha da derinleşmesini sağlayacaktır. Karadağ’ın AB üyelik süreci ve Türkiye’nin Balkanlar’daki lider rolü, iki ülkeyi bölgesel istikrar ve işbirliği için kilit ortaklar haline getirmektedir.

Kaynaklar: